среда, 5 ноября 2008 г.

Beibit kunnin bagasyn sezindirgen spektakl

Ғабит Мүсірепов атындағы қазақ мемлекеттік академиялық балалар және жасөспірімдер театрының кезекті маусымының қарлығашы – «Бұлбұлдар түні» болды. Режиссер – театр ұжымының басшысы Талғат Теменов болса, Ресей драматургі Валентин Ежовтың шығармасын қазақшалаған - Әшірбек Сығай.
Спектакльдің әу мазмұны төмендегіше, оқиға 1945 жылдың мамыр айында, немістер елінің шағын ғана Кенигсберг қаласында өтеді. Жеңіс туын жаңа ғана желбіреткен шақ, кеңес солдаттарына жергілікті тұрғындармен жеке байланысқа шығуға қатаң тыйым салынған. Спектакль жеңіс әнін шаттана шырқап, азапты күндер айырылмас дос болған автоматтарды ауырсынған солдаттардың қуанышын бейнелеумен басталады. Көңіл шат, көкей серуенге тартады. Взводтың үздік сарбазы Петр Бородиннің серуені күтпеген кездесумен басталды. Кездейсоқ жолыққан Инга есімді әке-шешесі, бар жақыны соғыс өртінде кеткен неміс қызы Петрдің жүрегін де өртеп береді. Ал адал, тегі басқа болса да, түйгені ортақ, қайғысы бір сарбазға Инганың да уақыт өте жүрегі жылып береді. Алайда, заман қатал, заң басқа. Қос ғашықтың үстінен түскен лейтенант Федоровский дереу бас қолбасшыға хабарлап, жас жігітті трибуналға жіберіп, Сібірге айдататын болады. Шаруаға осы уақытта араласқан полковник Лукьянов өз басын қатерге тіге отыра, жас жігіттің өмірін сақтау үшін бір түнде құжаттарын әзірлеп, алғашқы эшелонмен елге аттандырып жібереді. Ал Петр болса, жас ғашығына уағдаласқан күйі темір күймеге отырып қоштасып кете барады...
Оқиға желісі осыған саяды. Басты рөлдерге Мұхитдин Шынтаев, Нұрлан Әлімжан, Гауһар Шәріпова мен Жанар Мақашевалар таңдалып алынған екен. Бұл спектакль - кейінің театрдағы алғашқы қадамы.
Орыс драматургының туындысын тәржімалауда, дәлірек айтқан халқымыздың ұлттық ұстанымына лайықтауда Әшірбек Сығайдың ерен еңбегі байқалады. Рас, тікелей аударылған тіркестердің көптігі де көзге ұрды. Ол, әрине, аудармашының драмтург ойынан алыстағысы келмегені болар, десе де, құлаққа жағымды естілмейтін «Тоқтаңызшы, орыс солдаты», «Сіз мені түсініңізші» сынды тіркестер көп-ақ. Нақты айтқанымызда, «әдеби театр тілінен» алшақтау жазылыпты. Дегенмен, елең еткізер, жүректі елжіретер тұстары да жоқ емес. Әсіресе, спектакльдің екінші бөліміндегі полковник Лукьянскийдің сөздері әсерлі шыққан. «Жас сарбаздың басын бәйгеге тіге алмаймыз. Оған неміс қызын ғашық еткен де оның кеңес сарбазына лайықты бітім-болмысы»! Жалпы, спектакльде жақсы ашылған бірден-бір образ – осы поковниктің бейнесі.
Спектакльдің тұңғыш көрсетіліміне «әп, бәрекелді!» деп баға бергенімізбен, «әттеген-ай, осы тұс керек пе еді?» деген сәттеріміз болғанын да жасырмаған абзал. Әсіресе, балаларға арналған театр болғандықтан, «театр тәрбиесін» де естен шығармау керек еді. Бұл – Петр мен Инганың бүйір түйістіре отырып, сахна төрінде темекі будақтататын тұсы жайында айтқымыз келгені. Оған қоса, Петрдің: «Неге темекі шегесің?» деген сауалына Инганың: «Қарын ашқанда, жалғыздықты ойлап, көзге жас тығылғанда бұл да бір сүйеніш» деген жауабы артық емес пе деп ойлап қалдық. Бұл арқылы соғыс қиындығының көрінісі ашыла түскенімен, тәрбиелік жағынан тым артық кеткендік болар. Оны басқа көрініспен де білдіруге болар ма еді?.. Спектакльдің өн бойында осы тектес «театр тәрбиесіне» сай келе қоймайтын тағы бірнеше көрініс болды. Ал ән-әуен көркемдеуі, безендіру ісінде мін таппадық. Ерекше эффектілерді қолдануды тәжірибеге енгізгені анық сезілді. Әсіресе, бомба жарылған тұста төбеден сусыған топырақ қираған қаланың көрінісн айқын сезіндірді. Бірақ, бастысы – спектакльдің айтар ойы айқын, оны көрерменге жеткізе білгендері де қуантты. Режиссер Т. Теменов өзі:
-Бұл спектакль үш тақырыптың жиынтығы: әлемді дүр сілкіндірген соғыс, екі империя арасындағы тайталас және осының бәрін жеңіп шыққан махаббат құдіреті. Біз осыны көрсеттік. Оған қоса бұл әскери-патриоттық тақырыптағы спектакльді жастарға жеткізуге асықтық. Өйткені олар бүгінге бейбіт өмірді сый еткен ағаларының азапты күндерін білуі керек, -дейді.

Tastan tarih izdegen...


Рәсімді Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының төрағасы Нұрлан Оразалин сөз сөйлеп ашты: «Ұзаған ғасырдың алпысыншы-жетпісінші жылдары әдебиетімізде жаңа буын өкілдері дүниеге келді. Олардың да алды, міне, ер жасын еңсеріп, есеп беру кешін өткізіп жатыр. Бүгінгі тойдың иесі, қаламгер ұстаз, ақын, тарихшы, тілші-баспагер Сағатбектің бұл толқынның ақ шортаны екені аян. Өрге жүзіп келеді, өрге сүйреп келеді».
Қаламгердің өз есеп беру шығармашылық кешін «Тамырсыз таста тарих бар...» атауының да өзіндік маңызы ерекше. Оны кеш барысында замандас аға-інілеріне жария етті. Бала күнінен туған жердің тау-тасынан тарихтың сырын тыңдап өскен ұланның биыл қанша жыл іздеп келген Ереуілтөбені тапқан сүйіншісі бар екен. «Тарихи төбеге бір ескерткіш қою – ардың ісі, біздің ісіміз» дейді тарихшы. «Ереуілтөбе – елдіктің айғағы». Осыдан 28 жыл бұрын осы Сағатбектің бастама көтеріп, ұйымдастыруымен Ереуілтөбеге Қарқара жайлауынан бір ескерткіш қойылған еді. Қарқара көтерілісінің 90 жылдығы мерейтойында бұл ескерткіш қайта бір жаңартылды. Бірақ бұл ескерткіш дәл Ереуілтөбенің үстінде тұрған жоқ. Бүгінгі той иесінің көңілі жаңа ескерткіштің төбенің нақ төрінен бой көтергенін көксейді.
Ақын замандастарының жалаң тілегі мен жапқан шапанын ғана дәметпегені байқалады. Сондықтан ба, сөз кезегін дәстүр жаңғырту ісі мен тарихнамаға үңілумен алмастырып отырды. «Таста тамыр жоқ, бірақ тарих бар». Кештің баяндамасын көпке оқыған ақын, профессор Бауыржан Жақыптың әңгімелеуінше, тілшілерді түлеткен қарашаңырақтағы Сағатбектің ұстаздық ұлағатына бас июге болады. Оған кіші де, үлкен де шәкірт. Ал оның өзі – бәріне шәкірт. Дейтініміз, шәкіртпен шәкіртше сөйлесе біледі. «Шәкірттен де үйренетін нәрсе мол» дейді ұстаздың өзі. Соның белгісі болар, ағайының шығармашылық кешіне білімгерлері мол жиналды.
Ақын үшін туған жер тарихы аса қымбат. Оны ешкімге қиғысы келмейді, ешкімнен алабөлек ұстамайды да. Бұл кеште Сағатбек: «Мен бала күнімнен Қарқара бір менікі, менің жалғызым деп ойлаушы едім. Сөйтсем, енді ғана Қарқараның Кавказда да, Қырғызда да, бер жағы, Қытай, моңғолда да, бірталай мен баспаған жерде де бар екенін білдім. Сөйтсем, жалғызым жатта да бар екен. Ендігі мен үшін өмірлік мақсат – Қарқарасы бар барлық мекенді аралап шығу болып отыр. Туған жеріңнің бір топырағын зерттеудің мұндай үлкен сапарға бастайтынын кім білген?» деп, қаламгер ағаларға базына айта отырып, өз мақсатын жеткізді. Қарқара жайлауына жанын бере, талантын төге еңбек еткендердің бірден-бірі – осы Сағатбек Медеубек болса керек. Оның мәтіні мен әуезін де өзі жазған, 2000 жылғы «Жаңа ғасырға жаңа ән» байқауында дипломант атандырған «Қарқара» әні де бар. Ал 1995-те «Қайта оралған Қарқара саздары» атты концерт ұйымдастырғаны да есте. Бұл ақынның жаңа қырларын аша көрсетсе керек. Замандастарының бірі Сәкеңді қаламгер санаса, бірі ұстаз тұтады. Бірі оның тарихи байламдарына бас ұрса, енді бір топ ұлт жанашырының әсерлі әңгімелерінен-ақ жақын тұтады. Той барысында дәстүрлі әншіміз Сәуле Жанпейісованың «Ақ толғай» әнін де өзінің үйренген әдеттегі мақамымен емес, Сағатбектің нұсқасымен орындауы да біраз нәрседен хабар береді. Әсем нақыштағы ән әсерлі де шықты.
Сағатбектің қаламгерлік қырын танытатын «Сүндет той», «Ою хан мен Жою хан», «Сазды аспаптар сыры», «Жетісудың күйлері» мен «Жетісу әндері» кітаптары оқулыққа айналып үлгерді. Ал публицистикалық және ғылыми-танымдық мақалаларының өзі 300-ге жуықтайды. Ал таяуда оның «Байбөрі. Байбөрі!» поэмасын дүниеге әкелді. Оның қай шығармасы болмасы, тарихпен астасып жатады, яғни негізінде шындық бар. Сағатбек Медеубек – жанардың адамы. Жанарға сөйлейді, жанармен сөйлейді. Көзге тіке қарау – шыншылдықтың белгісі. Оның жанары - жүрегінің айнасы.
-...Көзіме қара,
Жоқ па деп қулық айласы.
Көзім – жүрегімнің айнасы.
Айнада сенің бейнең бар,
Оқылмаған сөйлем бар.
Түсіне қара,
түйсіне қара...
Жалт берер жанар тайғасын...

воскресенье, 2 ноября 2008 г.

Akynga arnau

Жүрегім нәзік жырға сусап мүлде,
Жүргенде, жырыңменен дем беріп ең,
Мойнымды көкке создым құсап гүлге.

Ақыннан қолқалаған қашанғы өлең,
Көңілім жай таппасын білем енді,
Асылзат, жыр күтемін асау дөнен.

Құламас бұл асаудан шын ақын деп,
Талайды мінгізгенмен бестіге ерттеп,
Шылбыр емес, ұстайды құлағын дөп.

Солардан көш бойы озық нәзік ақын,
Сүйсініп өлеңіңе айтарым бар,
Болса да жарасымсыз жасыма тым.

Демегін ақыл айтты балапан құр,
Әпке деп елжіреп ем, әттең бір жайт,
Ініңнің ақ көңілін табалап тұр.

Қыжылтып, қырнап, қинап тамағымды,
Қаза қып намазымды мен ішейін,
Жырыңа жолатпашы арағыңды.

Рас-ақ, кетер одан шалқып әнің,
Бойды алып, ойыңды алып, дегенменен,
Қалар ем, жырдан жөргек аңқығанын.

Масайратып, шала мас қылғандайын,
Қытықтатып танауды, самал есіп,
Жусан исі шығар ма ед жырдан дәйім.

Түсінем, қоғам – қасқыр, озған күші,
Жанға сөзі батса да, тісі тәнге,
Өтінем, жыр иісін бұзбаңызшы!!!

понедельник, 5 мая 2008 г.

Burkittin tagdyryn sot sheshedi

Еңбекшіқазақ ауданы, Нұра ауылының тұрғыны, қария құсбегі Насыр Мәметовтің қос бүркітінен айырылып қалғанына, бір жылдан асыпты. Республикалық бүркітшілер сайысына қатыстыруға баптап, «енді, міне» деп отырған сәтте облыстық орман шаруашылығы мамандары қаруланып кеп, қарияның құстарын тартып әкетіпті. Сондағы таққан айыптары – бүркіттерге чип тағылмаған. Ақсақалдың айтуынша, ол құстарға чип тағу қажеттігін кейін ғана естіген. Оған дейін орман шаруашылығынан ешкім де келіп, не ескертпеген, не ақпараттандырмаған болып шықты. Тек 2007 жылдың төртінші айының төрті күні автоматпен қаруланып келген де, әй-шәйға қарамастан, бүркіттерді алып кете барған. Н.Мәметовтың өзі «Жалайыр Шора» құсбегілер орталығының белді мүшесі. «Он сегіз жылдан бері баптап келген құстарды бір жыл бойы бапсыз қалдыру деген, оның тырнағын не тұмсығын қырқып тастаудан да қауіпті», – дейді Н.Мәметов. Оның құстары – талай мәрте түрлі дәрежедегі бәйгелердің алдын бермей келген бүркіттер. Бүгінде ол құстар орман шаруашылығының арнайы хайуанаттар бағында ұсталып отырған көрінеді. «Бап көрген, түлкі, қасқыр алатын құстарды тар қапаста ұстау – қырандарды қорлау ғой. Тым құрығанда, басқа құсбегінің қолына берсе де не кетеді? Елімізде онсыз да құсбегілік өнерді жаңғыртуды енді-енді ғана қолға алып жатқанда, қолында билігі барлардың мына қылығын түсіне алмай қойдық», – дейді Н.Мәметов. Ашынған ақсақал құстарын қайтаруды сот арқылы шешіп жатыр. Сот мамырдың 5-іне белгіленіпті. Қыран құстардың тағдыры қансонарда емес, Шелек ауылдық сот ғимаратында шешілетіні тым күлкілі-ақ.

Uilengimiz keledi-ak...

Еліміздің демографиялық ахуалына үңілсеңіз, түрлі жағдаятқа көзіңіз қанығады. Соңғы екі-үш жылда дүние есігін ашқан бала санының өскеніне қалпағымызды көкке атқанымызбен, отбасы құрушы жастарымыздың аздығы қатты алаңдатады. Әсіресе, мұрты тебіндеп қана емес, бурылдана бастаса да, үйленуге асықпайтын жастардың жайбасарлығы қынжылтып тұр. Ай арулардың да жайы осындай. Қызмет қуып, гендерлік саясатты өзінше саралап түсінген қыздар қауымы да жасы отыздан асқанша тұрмыс құру жайын жоспарға енгізуден қалып барады... Халқымыздың демографиялық ахуалын жақсарту Елбасы Жолдауында өзекті мәнге ие болды. 2015 жылға қарай халық санын 20 миллионға жеткізу жоспарының бір бағыты да осы жас отбасыларды қолдауға негізделген.Белгілі демограф ғалым Мақаш Тә­тімовтің болжамдары алдағы 10 жыл­дың көлемінде жастар тойына зар бо­лып қалуымыз хақ. Олай дейтініміз – отау құратын жастағы бозбалалар мен бойжеткендер саны күрт азайып кет­кен. Ол көрсеткіш әлі де кемі оны жыл өтпей өсе қоймайды. Мақаш атаның уайымы да осы, жастардың үй болуға асықпауы – еліміздің демографиясына төнген қауіппен тең. Есеппен үйленетін жастардың отбасылық өмірі мәнді өтетіні де күмәнді. Өйткені есеп құ­рудың өзіне пәленбай жыл жұмсалып, жасы отыздан асқанда алғаш әке, ана атанатын жастар ары кетсе, екі-үш балалы болудан арыға бармасы сөзсіз. Ал шаңырақ үшін бір-екі уықтың аз­дық ететіні сынды балалардың аздығы да елдікті ойлаған ердің ісі емес. Адам баласының түсінігінде отбасы – шаттық ұялаған отау ретінде сақ­талса, оны халқымыз «Отан – отбасы­нан басталады» деп бір-ақ ауыз сөзбен түйіндеген. Киіз туырлықты халық үшін қасиет пен киенің символы бол­ған бұл ұғым соңғы уақыттары өз мә­нін жоғалтып бара жатқаны сезіледі. Ақырында, ері үйдің иесі, әйелі үйдің киесі болған сонау дәуірлердегі дәс­түрлі отбасының классикалық үлгісін кейінгі ұрпақ көрмеден тамашалайтын күнге келмесек болғаны. Біз осылай аттандап жатқанда, жастардың пікірі тіпті де бөлек. «Үй болудан қашып жатқан біз жоқ, бірақ сәбилердің обалына қалмас үшін оларға тиісті жағдай жасауымыз қа­жет қой. Тым құрыса, басымызда бас­пана болса дейміз» дейді ба­сым көп­ші­лігі. Кейінгі жылдары той қамы да, оның жол-жоралғыларын ат­қару, жас отбасының еншісін беру – бәрі де еселеніп қымбаттап кеткеніне көз жеткізіп жүрміз. Қарапайым ғана той өткізуге 10 мың АҚШ долларынан кем қаржы жұмсалмайды. Ал жастарды отау қылып бөлек шығару – көп үшін қиялға ғана айналып кетті. Үй баға­сының қым­баттауы, «бала-шағамен көшіп-қонып қайда барам?» деген уайым да жас­тардың үйленуін тым те­жеп жіберген. «Қайта кейінгі кезде несие беріліп қана, біршама той осы қарыз ақшамен атқа­рылып жүр. Әйт­песе, бойдақ жас­тары­мыз бұдан әл­деқайда көп болар ма еді?» дейді ста­тист Есен Үсібәлиев. Иә, тойдан қар­жы аямайтын халық үшін несие­леу­дің бір пайдасы осы болды.Рас, жастардың әлеуметтік ахуалы олардың санасын билеп үлгергені бай­қалады. Десек те, «Бас екеу болмай, мал төртеу болмайтынын» да естен шы­ғармаған жөн. Таразы басы тең емес. Бірақ қай жағы салмақты екенін тең­гергеннің оқырманның көңілі ғана сез­бек болар.

понедельник, 21 апреля 2008 г.

Togyz jetimnin tagdyryn kim oilaidy?

Республикалық «Қазақстан әйелдері» қозғалысы кеше өткізген мәжілісте осыдан бір ай бұрын Алматы облысының Қарасай ауданы Ақсай шатқалында болған оқиға сөз болды.
Еске түсірсек, 20 наурыз күні «Базис А» корпорациясы директорларының бірі, бетон зауытының директоры Сергей Игнатьевтің меншігіндегі жотадағы үйдің құм мен тастан қаланған қоршауы іргетасымен қопарылып, сайдағы бір үйді жермен жексен етіп, бірнеше баспанаға зақым келген-ді. Соның салдарынан 5 адам қаза болып, бір бала ауыр жарақатпен ауруханаға түскен, 9 бала жетім қалған.
Оқиғадан бері бір ай уақыт өтсе де Игнатьевтің үстінен Қылмыстық кодекстің 23-бабы бойынша бір ғана қылмыстық іс қозғалған. Яғни, бұл оқиға табиғат апаты ретінде бағаланып, Игнатьев ешқандай жазаға тартылмайды деген сөз. Бірақ былтыр Игнатьевтің жеке меншігіндегі жерден төменде орналасқан бау-бақша кооперативінің мүшелері қауіпті оған талай мәрте ескерткенімен, директор құлақ аспаған болып шықты. Тіпті апат болған күнде де шығынды өзі көтеретіндігін құлаққағыс жасаған. Республикалық «Қазақстан әйелдері» қозғалысының төрайымы Дәметкен Әленованың айтуынша, Қарасай ауданы әкімшілігі қаза болғандарды жерлеуге жан басына 30 мың теңге бөлумен шектелген де, «оқиға осымен бітті» дегендей, қол қусырып отыр. «Тоғыз жетімнің екеуі тұл жетім. Оларға қарасатын ешкім жоқ».
Баспанасы топырақ астында қалған Жүзімбай Найманбаевқа және көршісіне жер беріліп, оған үй салып беруді Игнатьев міндетіне алғанмен, қазір ол бұдан жалтарып отырған көрінеді. «Кооператив атынан Игнатьевке жолығайық десек, күзетшілері маңына жолатпайды. Уәде еткен үйі мен жерін бермесе, шиеттей балалармен басқа барар жеріміз жоқ» дейді зардап шегуші Найманбаев.

Aldagy 15 jylda studentter sany kurt azayady

Елімізде жоғары білім беру жүйесінде соңғы алты жылда үлкен өзгерістер болды. Түбегейлі реформалаудың түпкілікті нәтижесін әлі уақыт көрсетеді, десе де қазіргі жағдай қуантып отырған жоқ. Мәселен, оқу бітірген жас мамандар кадрларға сұранысты толық қамтамасыз ете алмай отыр. Әсіресе, экономика салалары бойынша маман тапшы. Оның үстіне, ауыл шаруашылығы саласын бітірген мамандар жеткілікті деңгейде қызметке орналасып жатқан жоқ. Ал дипломы бар түлектер көп жағдайда өзге қызметті таңдап жатыр. Білім саласында қордаланып үлгерген осы тектес өзекті мәселелер кеше Ортаазиялық баспасөз клубында өткен «Қазақстандағы жоғары білімнің дамуы мен мәселелері» атты дөңгелек үстелде сөз болды.
Жиында алғашқы сөз кезегін алған Білім және ғылым министрлігі жоғары және одан кейінгі білім департаменті директорының орынбасары Гүлзада Мұхтарованың айтуынша, министрлік тарапынан қазақстандық білім беру жүйесін әлемдік сапаға лайық еуростандарттар бойынша жүргізу үшін жағдай жасалып келеді. Елбасы белгілеген нанотехнология, биотехнология, ғарыш саласын игеру сынды бес бағыт бойынша жетекші оқу орындарын қалыптастыру мақсаты алға қойылған. Алайда жаңалықтың лебі әзірге сезілмей отыр. Бұл жөнінде «Министрлік баяу, бірақ дұрыс бағытта жұмыс жасап келеді» дейді департамент директоры. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің бірінші проректоры Зұлхайыр Мансұров өз кезегінде елімізде жаңа реформаларды жетекші оқу орындарында енгізіп, солар қалыптастырған ізбенен өзге оқу орындары да жаңа стандарттарға көшу қажеттігін тілге тиек етті. Бұл тұрғыдан алғанда, материалдық қор, білім беру деңгейі, кәсіби кадрлер құрамы жөнінен төмен сапалы жекеменшік ЖОО-лар тағы бір аттестациялаудан өтуді қажет етеді.
Еуразиялық нарық институтының ректоры Нұрсейіт Айтқали болса, жаңа жүйелер ішінен ҰБТ мен гранттарды үлестіру ісіндегі олқылықтарды атап өтті.
– Өткен жылы 185 үміткердің қолында тестің дайын жауаптары болғаны белгілі болды. Бұл грант бөлінісінде үлкен мөлшер боп есептеледі. Бұдан білім саласы жемқорлық дертіне шалдыққаны айқын көрінеді. Екіншіден, студенттерді мамандыққа бөлгенде кемшіліктер кетіп жатыр. Бір экономика факультеттерінің студенттерін алайық. Оқу бітірген соң, жартысы – қаржы саласының мамандары, ендігі жартысы – бухгалтерлер мен аудиторлар боп шығады. Ал еліміздің бар мекемесі маркетологтар мен менеджерлерге, экономиканың басқа да көптеген салаcының мамандарына зәру. Оларға ұсынар мамандарымыз жоқ. Неге? Өйткені грант санын бөлу, одан ары салалық мамандықтарға бөлу жүйесі реттелмеген, – дейді Н.Айтқали.
Дөңгелек үстелде Ортаазиялық университет ректоры Мақаш Тәтімов білім саласына қатысты демографиялық тұрғыдағы тың деректерді келтірді. Оның мәлімдеуінше, республика бойынша алдағы 15 жыл көлемінде студенттер саны күрт азаяды. «Мәселен, мен Алматы қаласы бойынша ғана статистикалық мәліметтерді әзірледім. Бірақ қалыптасқан жағдайды осыдан-ақ көруге болады. Үш жыл бұрын қала бойынша ЖОО-ға қабылданған студенттер саны 13 мыңға жуықтаса, өткен жылы бұл есеп 9 мыңға түсіп кеткен. Ал 6 жылдан соң бұл есеп 5 мыңға дейін құлдырайды. Елде бала тууының өсуі соңғы 1-2 жылда ғана байқалды. Олар ЖОО-ға тапсырам дегенше кемі 15 жылдай уақыт керек» дейді М.Тәтімов. Бұл ретте құлақ түрерлік қорытынды – білім алушылардың азайған шағы – білім саласын ретке келтіріп алудың ең тиімді тұсы. «Бұл – саннан сапаға көшетін белес» дейді ғалым.
Дөңгелек үстел әңгімесіне өзек болған екінші бір маңызды мәселе – қазақстандық жоғары оқу орындарындағы сыбайлас жемқорлықпен күресті жою болды. Жиынға қатысушылардың бұл мәселедегі пікір-ұсыныстары бір жерден шықты. Ең бастысы, оқу мен методикалық құралдардың сапасын жақсарту қажет. Өйткені министрлік тарапынан қадағалаудың аздығы мен білім алушылар тарапынан оқуға деген қызығушылықтың төмендігі. Төмендігі – білім беру әдісінің тартымсыздығынан. «Сондықтан жемқорлардың ізіне шырақ алып түсіп, оларға қарғыбау салғаннан түсетін олжа аз. Ал өз кемшіліктерімізді жойып, жемқорлықтың болуына мүмкіндік қалдырмасақ, бір оқпен екі қоян атамыз» десті мамандар.

Auyl bilimi alandatyp tur


Қазақстанда білім беру саласына бөлінген қаржы соңғы жеті жылда 7 еседей артқанымен, ауыл мектептеріндегі білім сапасында ешқандай да оң өзгеріс жоқ. Айталық, ҰБТ қорытындысы бойынша, нәтиже көрсеткіштері жөнінен ауыл мектептерінің түлектері қалалық құрбы-құрдастарынан 15 пайызға төмен нәтиже көрсеткен. Ал еліміздегі 8 мың мектептің 75 пайызы ауылдық екенін ескерсек, мәселенің қаншалықты ушығып тұрғаны ап-айқын көрінеді. Бұл туралы «Сандж» зерттеу орталығының мамандары мәлімдеді.

Мәселеден шығудың өзіндік амалын ұсынған «Сорос-Қазақстан» қоры «Сапалы білімге қол жеткізу: Қазақстан Республикасында ауыл мектептері оқушыларының мүмкіндіктері мен шектеулері» атты бастама көтерді. Қордың «Бюджеттік мөлдірлік және есеп беру» атты жобасының үйлестірушісі Жәнібек Хасанның айтуынша, 10 ай бойы Қазақстанның барлық ауылдарында 132 мектеп директоры, білім беру қызметкерлері және ата-аналар қауымдастықтарымен зерттеу жұмыстары өткізілмек. «Ауылдық аймақтарда білім беру қызметі сапасын көтеру, мектептерді қаржыландыру жүйесін орталықтандыру бойынша халықаралық тәжірибені зерттеу жоспарланып отыр. Біздіңше, мектептерді қаржыландыруды, яғни оның бюджетін жоспарлауды жоғарыдан емес, төменнен жүргізу керек. Басқаша айтқанда, мектеп қызметкерлері мен ата-аналар қауымдастығы бірлесіп осы мәселені шешулері керек деп ойлаймыз», – дейді Ж.Хасан.

«Сандж» зерттеу орталығының вице-президенті Айгүл Тағатованың айтуынша, ауыл мұғалімдерінің орташа айлық жалақысы 29 мың теңгені ғана құрайды. Оның үстіне жергілікті білім беруді қаржыландыру жүйесінің дұрыс реттелмеуіне байланысты мұғалім мектепке ай сайын 1,5 мың теңге бөліп отырады. Оған қоса біліктілігін арттыруға, көрнекі құралдар әзірлеуге жұмсайтын шығындары бар.

– Еліміздегі оқушылардың 47 пайызы ауылдық мектептерде оқып жатқанда, біз бұл мектептердің материалдық қоры жағын, ондағы мұғалімдердің біліктілік және әлеуметтік мәселелерін естен шығармауға тиіспіз. Бүгінде ауыл мектептерінде жоғары дәрежелі педагог мамандар тапшы, қаржыландыруы жеткілікті емес, оның үстіне материалдық қоры да мүлде стандартқа сай келмейді, – дейді А.Тағатова.

Қазіргі таңда солтүстік аймақта бір оқушыға кететін шығын 86 мың теңгені құраса, оңтүстік облыстарда бұл шығын 45 мың теңге көлемінде. Бірақ бұл айырмашылық ауылдық жерлерде мүлде құлдырап кетеді. Осылайша ауыл мектебінің оқушыларына жұмсалатын қаржы мүлде мардымсыз. Оны көп жағдайда мұғалімдер өз қалталарынан өтеп отыр.

Жиында ауыл мектебін көркейтудің бірқатар ұсыныстары да алға тартылды. «Ең алдымен ауыл мектептерінің материалдық-техникалық оқу базасын жақсартуды қолға алу керек. Екіншіден, жаңашыл әдістерді толыққанды жүзеге асыру мақсатында мектеп кітапханасын оқулықтар, әдеби және әдістемелік кітаптар, баспасөз басылымдарымен жабдықтап, мектептің ғылыми орталықтармен және жоғары оқу орындарымен байланысын нығайту кезек күттірмейтін іс. Сондай-ақ ауыл мектептерінің өзін-өзі қаржыландыруы үшін, ұзақ мерзімді жеңілдетілген несие және ауылшаруашылық өнімдерін өсірумен айналысу үшін, оған қажетті техникалар алу үшін мемлекеттік деңгейде көмек берілсе», – дейді мамандар.

Bala Nartay - Bauyrjan


Жас талант – Бауыржанның әншілік қыры сонау бала күнінде, бес-алты-ақ жасынан байқалған екен. Десе де, өмірін өнер жолына арнаған, әке Әлімхан Оспанов, аудандық мәдениет бөлімінің меңгерушісі ұлының бұл әуестігін балалық әсершілдікке балайды. Содан да Бауыржан ержетіп, мектепті тамамдағанда, оны консерваторияға емес, техникалық мамандық беретін оқу ордасына бағыттайды. Бірақ әуелейтін әсем әннің құдіреті бәрібір де Бауыржанды сахнаға жетелей берген...

Қазір оқуынан тыс уақыттың бәрін вокалдан беретін мұғалимасы Тұрсынай Метербайқызының студиясында өткізеді. Әзірге репертуарында 4 сүйікті әні бар. Олар «Қарындасыма», «Сен мені кімім дейсің?», «Келші, қарғам», «Жеңешем» әндері. Талай тыңдарман тарту еткендіктен бе, әсіресе, алғашқы әні жанына жақын. Осы әнімен жақында ғана Қызылорда қаласына сапарлатқанда облыстық «Сырлы саз – нұрлы Отанға» байқауында жүлделі орынды еншілеп қайтты. «Қарындасыма» жастардың да сүйікті әніне айналған. Бауыржан бірқатар ән байқауларында бақ сынап, жеңімпаз, жүлдегер атанып жүр. Өткен жылы ғана «Қазақша караоке» байқауында бағы жанса, «Жүректен жүрекке», «Әнді сүйсең, менше сүй», «Балауса» би тобының кешінде көрермен көзайымына айналды. Әсіресе, дәстүрлі әндерді дәл нақышымен орындайтын қоңыр даусы құлаққа жағымды.

Бауыржан Сыр өңірінің танымал ақын, сазгері Нартай Бекежановтың тікелей ұрпағы болып келеді. Содан да құрдас, ауылдастарының бәрі мұны «бала Нартай» деп атап кетсе керек. – Орындап жүрген әндерімнің көбі – әкемнің інісі Әлімхан Оспановтікі. Ол кісі дүниеден ерте озса да, артына көптеген әдемі әндер қалдырған болатын. Соларды Арман Дүйсенов ағамызға жаздырып, орындаймын, – дейді жас әнші. Қазір әндерін 400-500 АҚШ долларына жаздырып жүр. Негізгі демеушісі – әкесі, ағалары.

Бүгінде жас әншілердің көбі рэп, кейбірі, тіпті ауыр рок стильдеріне бет бұрып жатқанда, Бауыржан жүрекке жылы тиетін халықтық әндерді айтуға бет бұрыпты. «Қазақ халқының төл мәдениеті, өнері бар. Оны өзіміз дамытпасақ, ешкім біз үшін балақ түрінбейді. Ал рэп сынды басқа бағыттарды өзгелер дамыта берсін», – дейді «бала Нартай». Бауыржан альбом шығаруға да асығар емес. Әнші болатын жан ең алдымен жеке әндерімен халыққа танылуы керек. Ал альбом сол халыққа танылған әндердің жинағы деп есептейді ол. Сондықтан қазір жақсы әндерді жаздырып, соларды бар нақышымен орындауға көңіл бөліп жүр.

Бүгінде Бауыржанның әкесі – Әшімхан аға ұлының танымал емес, талантты әнші болуы үшін барын сап жүр. Десе де, ұлын «Сәтбаевтың» оқу ордасына бағыттап жібергеніне де өкінбейді. «Жігітке жеті өнер де аз. Елімізге техника саласын игерген де әнші керек», – деп қалжыңдайды қамқор әке. Онысын талапты ұлы да қуаттайды.

понедельник, 7 апреля 2008 г.

"Aikyn" aspanga myn shar ushyrdy


Сенбі күні «Айқын» газетінің журналистері Алматының арбатында жиналып, басылымның мыңыншы нөмірі жарыққа шығар алдында өз оқырмандарымен жүздесті. Көктемнің бұлтты күні де тілшілер мен оқырмандар қауымының қуанышын баса алған жоқ. «Айқындықтар» әуелетіп ұшырған мың шар басылымның мерекелік нөмірінің хабарын әр тарапқа сүйіншілеп әкетті. «Айқынның» түсі – қызғылт пен ақ түстен терілген шарлар мен газеттің жаңа сандары, «Айқынның» таңбасы басылған бас киімдер оқырмандарға таратылды.
Жүрекжарды лебіздерін айтуға арнайы келген оқырмандар тек газет бетінен ғана есімдері таныс қалам иелерімен жүзбе-жүз әңгіме-дүкен құрып, мәре-сәре. Әсіресе, болашақ журналистер – Қазақ Ұлттық университеті журналистика факультетінің студенттері журналист ағай-апайларымен танысып, ақыл-кеңестерін зейін қоя тыңдады. Тілшілер мен оқырмандардың емен-жарқын кездесуі әзіл-қалжың әңгімеге толы болды.
Әдемі кездесудің естелігі «Айқынның» тәжірибелі таспагері Айтжан Салықұлының фотоаппаратымен бейнелі сурет болып қатталып жатты. Әсерлі жүздесуден тілшілер де, оқырмандар да ерекше бір қимастық сезіммен тарқасты.

"Aikyndy" saittan alem okidy. Onyn korjynynda - 26316 hat bar


«Айқынның» сайтын таныстырудың өзі ағаттық болар, өйткені сайттың өзі «Айқынды» таныстырып тұр емес пе? Басылым республикалық болғанымен, сайтымыз оны халықаралық дәрежеге көтеріп жіберді. Өйткені сайт арқылы «Айқын» жаңалықтары әлемнің бар түкпіріндегі отандастарымызға жетіп отыр. Бұл – көпке ортақ қуаныш!
Сайтымыздың өзгелерден басым тұстары жетіп жатыр. Жеңіл ашылады, жедел оқылады. Қазақ басылымдарының сайттары арасындағы ең көп ашылатын сайттың бірегейі десек, еш қателеспейміз. Сайтта «Ақ сөйле» және «Жүректің көзі» айдарларымен берілген алты жүзден аса сұхбат, «саясат», «экономика», «мәдениет», «әлеумет» сынды он бір бөлімде газеттің мыңдықтармен өлшенетін барлық мақалалары қамтылған. Сайтта жарияланған журналист жазбаларының қанша мәрте оқылғанына шейін көрсетіліп тұрады. Әзірге «Саз әлеміне саяхат» айдарының мақалалары бәйгені бермей тұр. Мәселен, «МузАрт» тобы тараған жоқ», «Әзілің жарасса, әншімен ойна» сынды мақалалар 7 мың мәртеден аса оқылыпты. Ал бұл дегеніңіз, газеттің өзінің 40 мыңға жуық таралымының үстінде тағы да 7 мыңнан астам оқырмандары бар деген сөз.
Тұрақты оқырмандарымыз берісі – Шығыс Азия, арысы – Батыс Еуропа, мұхиттың арғы бетіндегі қос Америка құрлығында да қалыптасып үлгерді. Әсіресе, Қытайдағы бауырларымыз электронды хат жолдаудан күн құрғатқан емес. Әрбір мақала, зерттеудің соңын ұтымды ұсыныстары мен пайымды пікірлерімен түйіндейді. «Айқынның» оқырмандармен кері байланысты тікелей осы сайты арқылы жүргізіп отырғанын басылымның бір артықшылығы деп бағалаған жөн. Оқырман пікірін жалғыз тілшілер емес, оқырманның да оқуына мүмкіндік бар. Басқаша айтқанда, оқырманның өзінен журналист жасап жатқан жай бұл. Айталық, Шоң Айсағали, Қазақ, Қытай қазағы, атыраулық оқырман, Қызғалдақ сынды белсенді пікір айтушылар бар. Көп оқырманымыз журналистердің мақалаларымен қатар осы кісілердің пікірлерін де ұдайы күтіп, іздеп жүретінін жасырмайды. Ендеше, «Айқынның» сайты – ақынның хатымен тең» десек, артық айтқандық бола қоймас!

воскресенье, 30 марта 2008 г.

Kazaktyn kuregi


Көршім күрек сұрай келді. Құдық қазғалы жатыр екен. Күрек көршімнің көңілінен артық па, «ләббай» деп, ауланың түкпіріндегі шағын сарайыма енсем, әшейінде қаз-қатар тізіліп тұратын 5 күрегімнің бірі де жоқ. Бәрін де «көршінің садақасы» деп таратып жіберген екенмін. Апыр-ай, алтыншы көршімнен ұят болды-ау! Күректі қойшы, көңілін айтсаңшы?!. Ертегінің мыстаны құсап, үстіңгі ернімнің астындағы қос күрек тісімнің бірін жұлып ап, аспап әзірлеп берсем бе екен? Өзінің де өңі өкпелегіштігін танытып тұр еді. Бұған дейін қайдағы бір темірге бола көңілім бұзылады деп ойламаған екем, бақсам, көңілдің күрмеуінің бір шеті күректе де жатыр екен ғой. Қазақта күрек болмаған дейді, мал баққан қаймананың қасиеттісі – қамшы, қамыт. Ал темір деген бертінде ғана қолға тиді емес пе? Жалған. Олай болса, әлгі мыстанның күрегі қайдан әңгіме боп жүр? Жауына күйрете соққы беріп, күреп тастаған да біздің бабаларымыз. Қазақтың күрегі – оның тілінде, жүрегінде. Ендеше, көршіме жүрегімді берсем, жарасып жатыр емес пе? Өкпелегіш өңі жібімесе, өзіне сын.

понедельник, 24 марта 2008 г.

Oralmandardy Otandastar deitin kez jetti...


Оралман бауырлардың елге қайтуда бір емес, қос проблемаға кезігіп отырғаны жасырын емес. Бірі – елден шығарда болса, екіншісі – Қазақстанға қоныстануы кезінде. Әрине, ресми мәліметтер болмаса да, оралмандардың кейбіреуі Қытай билігінің азаматтардың елге оралуына шектеу қойып отырғанын айтады. Әсіресе, «ақыл-ой» көзі саналатын жоғары білімді, талантты бауырларымызды өлшеулі шеңберде ұстағысы келеді екен. Бұл жағынан алғанда, бір кедергіге жолығатын қандастар үшін Қазақстанда да тосқауыл, тұсаулар аз емес. Әсіресе, Үкіметтің қаулысы бойынша 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап мамандығы бар, қызмет істеуге қабілетті, көпбалалы оралмандарға ғана квота берілетіні өзге оралмандардың елге оралуына тежеуіш болып тұр.
Елбасының арнайы шақыруымен келген әнші Отанбек Еңсеханға хабарласқанымызда, әнші Отанға оралғанына бар болғаны 15-ақ күн болғанын алға тартып, әлі қиындық көріп үлгере қоймағанын жеткізді. Дегенмен өз бетімен «елім» деп келген өзге халықтың іс жүзінде қамын жеп отырғандар шамалы екені аңғарылады. Қазақстанға келген бес жылында талай бәйгенің бас жүлдесін бермеген талапты ақын Жарас Кемелжан әлі күнге квота ала алмай, қиналып жүргенін айтады. «Біздер үшін жасалып жатқан жалғыз ғана жеңілдік – осы квота еді, соның өзіне 5 жылдан бері қол жеткізе алмай жүрміз. Оның үстіне жаңа жүйе бойынша біз сияқты жас өнер, әдебиет адамдары үшін сол квота көштің соңынан берілетіні қинап тұр» дейді ақын. Жараспен тағдырлас қазіргі поэзияның көшін бермей жүрген Тоқтарәлі Таңжарық, Ұларбек Нұрғалым сынды ақындар да баспана мен жеңілдіктен қиыншылық көріп жүргендерін ашық айтты.
Дүниежүзі қазақтар қауымдастығы жанындағы студент жастар орталығының ұйымдастырушысы, Қытайдан келген бауырымыз Ұшқын Сәйдірахманұлының пікірінше, Көші-қон комитетінің жұмысы біржақты ғана жүргізіліп отыр.
– Біз тек көшіп келген оралмандарға ғана емес, сырттағы бауырларға да көмек қол ұшын созуымыз керек. Олардың Қазақстан жайлы ақпараттанып отыруы үшін парсы, түрік, урду, моңғол, қытай тілдерінде сайттар жасалуы қажет. Ал әзірге бір ғана парсы тілінде сайт бар, оның өзі жақында ғана ашылды. Сондай-ақ оралмандар ұйымдарының арасында бір-бірімен еш байланыс жоқ десе де болады. Мәселен, Қазақстанда Көші-қон комитеті, Дүниежүзі қазақтар қауымдастығы, «Асар» оралмандардың қоғамдық қоры, «Оралмандар» одағы бар. Бірақ бәрі де жұмыстарын жеке жүргізгісі келеді. Бір-бірімен бәсекелес. Ал бізге қазір бәсеке емес, бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарған ортақ әрекет қажет қой, – дейді Ұ. Сәйдірахманұлы.
Сырттан келген қандастарымыздың елде кездесетін әлеуметтік проблемаларынан өзге моральдық тұрғыда да ұшырасатын қиындықтары жетіп-артылады. «Ең алдымен, – дейді психолог Гүлзат Сәрсембина, – оралмандар тіл білу мен жазудан үлкен қиындық көреді. Ђйткені бізде ана тілді дамыту жолында қанша жұмыстар жүргізіліп жатқанымен, күнделікті өмірде, іс қағаздарды жүргізуде орыс тілі қолданыс бойынша алдыңғы қатарға шығып кете беретіні жасырын емес. Ал Қытай, Моңғолия сынды елдерден келіп жатқан бауырларымыздың бәрі дерлік орыс тіліне шорқақтау келеді. Оның үстіне төте жазумен жазып үйренгендер үшін кирилл қаріптерімен құжаттар толтыру, хат жазу, жалпы, бір нәрсе жазу да азаптың азабы. Бұл тұрғыдан келгенде оралман бауырлардың жаңа ортаға сіңісіп кетуі де біраз уақытты қажет етеді. Оларды ортаға бейімдеу керек, қолдау көрсету қажет». Бұл психолог маман пікірі болса, Қытайдан келген қандасымыз, жас қаламгер, бірнеше әңгіменің авторы Оразбек БекбосынныҢ назы төмендегіше астасып жатыр:
– Мен Қытайдан 2006 жылы келдім. Ђз Отаным, дербес мемлекетіміз деп, өз еркіммен мұнда келген соң азаматтықты қабылдадым. Бірақ сол мемлекетімізден оралман ретінде ешқандай жеңілдік көрген жоқпын. Әу бастан квота алу қиямет-қайым екенін түсініп, жұмысқа орналасып, өз күнімді өзім көрейін десем, әскери билет, тағы да басқа таусылмайтын құжаттар сұрап, жұмысқа алудан қашады. Оның үстіне орыс тілін білмейсің деп тағы мұқатады. Тәуелсіз мемлекеттің өз тілі бар емес пе? Ендеше, сол тілде сөйлейтін адамға, оған қоса, орыс тілін білу шарт болмауы керек қой, – дейді.