понедельник, 21 апреля 2008 г.

Togyz jetimnin tagdyryn kim oilaidy?

Республикалық «Қазақстан әйелдері» қозғалысы кеше өткізген мәжілісте осыдан бір ай бұрын Алматы облысының Қарасай ауданы Ақсай шатқалында болған оқиға сөз болды.
Еске түсірсек, 20 наурыз күні «Базис А» корпорациясы директорларының бірі, бетон зауытының директоры Сергей Игнатьевтің меншігіндегі жотадағы үйдің құм мен тастан қаланған қоршауы іргетасымен қопарылып, сайдағы бір үйді жермен жексен етіп, бірнеше баспанаға зақым келген-ді. Соның салдарынан 5 адам қаза болып, бір бала ауыр жарақатпен ауруханаға түскен, 9 бала жетім қалған.
Оқиғадан бері бір ай уақыт өтсе де Игнатьевтің үстінен Қылмыстық кодекстің 23-бабы бойынша бір ғана қылмыстық іс қозғалған. Яғни, бұл оқиға табиғат апаты ретінде бағаланып, Игнатьев ешқандай жазаға тартылмайды деген сөз. Бірақ былтыр Игнатьевтің жеке меншігіндегі жерден төменде орналасқан бау-бақша кооперативінің мүшелері қауіпті оған талай мәрте ескерткенімен, директор құлақ аспаған болып шықты. Тіпті апат болған күнде де шығынды өзі көтеретіндігін құлаққағыс жасаған. Республикалық «Қазақстан әйелдері» қозғалысының төрайымы Дәметкен Әленованың айтуынша, Қарасай ауданы әкімшілігі қаза болғандарды жерлеуге жан басына 30 мың теңге бөлумен шектелген де, «оқиға осымен бітті» дегендей, қол қусырып отыр. «Тоғыз жетімнің екеуі тұл жетім. Оларға қарасатын ешкім жоқ».
Баспанасы топырақ астында қалған Жүзімбай Найманбаевқа және көршісіне жер беріліп, оған үй салып беруді Игнатьев міндетіне алғанмен, қазір ол бұдан жалтарып отырған көрінеді. «Кооператив атынан Игнатьевке жолығайық десек, күзетшілері маңына жолатпайды. Уәде еткен үйі мен жерін бермесе, шиеттей балалармен басқа барар жеріміз жоқ» дейді зардап шегуші Найманбаев.

Aldagy 15 jylda studentter sany kurt azayady

Елімізде жоғары білім беру жүйесінде соңғы алты жылда үлкен өзгерістер болды. Түбегейлі реформалаудың түпкілікті нәтижесін әлі уақыт көрсетеді, десе де қазіргі жағдай қуантып отырған жоқ. Мәселен, оқу бітірген жас мамандар кадрларға сұранысты толық қамтамасыз ете алмай отыр. Әсіресе, экономика салалары бойынша маман тапшы. Оның үстіне, ауыл шаруашылығы саласын бітірген мамандар жеткілікті деңгейде қызметке орналасып жатқан жоқ. Ал дипломы бар түлектер көп жағдайда өзге қызметті таңдап жатыр. Білім саласында қордаланып үлгерген осы тектес өзекті мәселелер кеше Ортаазиялық баспасөз клубында өткен «Қазақстандағы жоғары білімнің дамуы мен мәселелері» атты дөңгелек үстелде сөз болды.
Жиында алғашқы сөз кезегін алған Білім және ғылым министрлігі жоғары және одан кейінгі білім департаменті директорының орынбасары Гүлзада Мұхтарованың айтуынша, министрлік тарапынан қазақстандық білім беру жүйесін әлемдік сапаға лайық еуростандарттар бойынша жүргізу үшін жағдай жасалып келеді. Елбасы белгілеген нанотехнология, биотехнология, ғарыш саласын игеру сынды бес бағыт бойынша жетекші оқу орындарын қалыптастыру мақсаты алға қойылған. Алайда жаңалықтың лебі әзірге сезілмей отыр. Бұл жөнінде «Министрлік баяу, бірақ дұрыс бағытта жұмыс жасап келеді» дейді департамент директоры. Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің бірінші проректоры Зұлхайыр Мансұров өз кезегінде елімізде жаңа реформаларды жетекші оқу орындарында енгізіп, солар қалыптастырған ізбенен өзге оқу орындары да жаңа стандарттарға көшу қажеттігін тілге тиек етті. Бұл тұрғыдан алғанда, материалдық қор, білім беру деңгейі, кәсіби кадрлер құрамы жөнінен төмен сапалы жекеменшік ЖОО-лар тағы бір аттестациялаудан өтуді қажет етеді.
Еуразиялық нарық институтының ректоры Нұрсейіт Айтқали болса, жаңа жүйелер ішінен ҰБТ мен гранттарды үлестіру ісіндегі олқылықтарды атап өтті.
– Өткен жылы 185 үміткердің қолында тестің дайын жауаптары болғаны белгілі болды. Бұл грант бөлінісінде үлкен мөлшер боп есептеледі. Бұдан білім саласы жемқорлық дертіне шалдыққаны айқын көрінеді. Екіншіден, студенттерді мамандыққа бөлгенде кемшіліктер кетіп жатыр. Бір экономика факультеттерінің студенттерін алайық. Оқу бітірген соң, жартысы – қаржы саласының мамандары, ендігі жартысы – бухгалтерлер мен аудиторлар боп шығады. Ал еліміздің бар мекемесі маркетологтар мен менеджерлерге, экономиканың басқа да көптеген салаcының мамандарына зәру. Оларға ұсынар мамандарымыз жоқ. Неге? Өйткені грант санын бөлу, одан ары салалық мамандықтарға бөлу жүйесі реттелмеген, – дейді Н.Айтқали.
Дөңгелек үстелде Ортаазиялық университет ректоры Мақаш Тәтімов білім саласына қатысты демографиялық тұрғыдағы тың деректерді келтірді. Оның мәлімдеуінше, республика бойынша алдағы 15 жыл көлемінде студенттер саны күрт азаяды. «Мәселен, мен Алматы қаласы бойынша ғана статистикалық мәліметтерді әзірледім. Бірақ қалыптасқан жағдайды осыдан-ақ көруге болады. Үш жыл бұрын қала бойынша ЖОО-ға қабылданған студенттер саны 13 мыңға жуықтаса, өткен жылы бұл есеп 9 мыңға түсіп кеткен. Ал 6 жылдан соң бұл есеп 5 мыңға дейін құлдырайды. Елде бала тууының өсуі соңғы 1-2 жылда ғана байқалды. Олар ЖОО-ға тапсырам дегенше кемі 15 жылдай уақыт керек» дейді М.Тәтімов. Бұл ретте құлақ түрерлік қорытынды – білім алушылардың азайған шағы – білім саласын ретке келтіріп алудың ең тиімді тұсы. «Бұл – саннан сапаға көшетін белес» дейді ғалым.
Дөңгелек үстел әңгімесіне өзек болған екінші бір маңызды мәселе – қазақстандық жоғары оқу орындарындағы сыбайлас жемқорлықпен күресті жою болды. Жиынға қатысушылардың бұл мәселедегі пікір-ұсыныстары бір жерден шықты. Ең бастысы, оқу мен методикалық құралдардың сапасын жақсарту қажет. Өйткені министрлік тарапынан қадағалаудың аздығы мен білім алушылар тарапынан оқуға деген қызығушылықтың төмендігі. Төмендігі – білім беру әдісінің тартымсыздығынан. «Сондықтан жемқорлардың ізіне шырақ алып түсіп, оларға қарғыбау салғаннан түсетін олжа аз. Ал өз кемшіліктерімізді жойып, жемқорлықтың болуына мүмкіндік қалдырмасақ, бір оқпен екі қоян атамыз» десті мамандар.

Auyl bilimi alandatyp tur


Қазақстанда білім беру саласына бөлінген қаржы соңғы жеті жылда 7 еседей артқанымен, ауыл мектептеріндегі білім сапасында ешқандай да оң өзгеріс жоқ. Айталық, ҰБТ қорытындысы бойынша, нәтиже көрсеткіштері жөнінен ауыл мектептерінің түлектері қалалық құрбы-құрдастарынан 15 пайызға төмен нәтиже көрсеткен. Ал еліміздегі 8 мың мектептің 75 пайызы ауылдық екенін ескерсек, мәселенің қаншалықты ушығып тұрғаны ап-айқын көрінеді. Бұл туралы «Сандж» зерттеу орталығының мамандары мәлімдеді.

Мәселеден шығудың өзіндік амалын ұсынған «Сорос-Қазақстан» қоры «Сапалы білімге қол жеткізу: Қазақстан Республикасында ауыл мектептері оқушыларының мүмкіндіктері мен шектеулері» атты бастама көтерді. Қордың «Бюджеттік мөлдірлік және есеп беру» атты жобасының үйлестірушісі Жәнібек Хасанның айтуынша, 10 ай бойы Қазақстанның барлық ауылдарында 132 мектеп директоры, білім беру қызметкерлері және ата-аналар қауымдастықтарымен зерттеу жұмыстары өткізілмек. «Ауылдық аймақтарда білім беру қызметі сапасын көтеру, мектептерді қаржыландыру жүйесін орталықтандыру бойынша халықаралық тәжірибені зерттеу жоспарланып отыр. Біздіңше, мектептерді қаржыландыруды, яғни оның бюджетін жоспарлауды жоғарыдан емес, төменнен жүргізу керек. Басқаша айтқанда, мектеп қызметкерлері мен ата-аналар қауымдастығы бірлесіп осы мәселені шешулері керек деп ойлаймыз», – дейді Ж.Хасан.

«Сандж» зерттеу орталығының вице-президенті Айгүл Тағатованың айтуынша, ауыл мұғалімдерінің орташа айлық жалақысы 29 мың теңгені ғана құрайды. Оның үстіне жергілікті білім беруді қаржыландыру жүйесінің дұрыс реттелмеуіне байланысты мұғалім мектепке ай сайын 1,5 мың теңге бөліп отырады. Оған қоса біліктілігін арттыруға, көрнекі құралдар әзірлеуге жұмсайтын шығындары бар.

– Еліміздегі оқушылардың 47 пайызы ауылдық мектептерде оқып жатқанда, біз бұл мектептердің материалдық қоры жағын, ондағы мұғалімдердің біліктілік және әлеуметтік мәселелерін естен шығармауға тиіспіз. Бүгінде ауыл мектептерінде жоғары дәрежелі педагог мамандар тапшы, қаржыландыруы жеткілікті емес, оның үстіне материалдық қоры да мүлде стандартқа сай келмейді, – дейді А.Тағатова.

Қазіргі таңда солтүстік аймақта бір оқушыға кететін шығын 86 мың теңгені құраса, оңтүстік облыстарда бұл шығын 45 мың теңге көлемінде. Бірақ бұл айырмашылық ауылдық жерлерде мүлде құлдырап кетеді. Осылайша ауыл мектебінің оқушыларына жұмсалатын қаржы мүлде мардымсыз. Оны көп жағдайда мұғалімдер өз қалталарынан өтеп отыр.

Жиында ауыл мектебін көркейтудің бірқатар ұсыныстары да алға тартылды. «Ең алдымен ауыл мектептерінің материалдық-техникалық оқу базасын жақсартуды қолға алу керек. Екіншіден, жаңашыл әдістерді толыққанды жүзеге асыру мақсатында мектеп кітапханасын оқулықтар, әдеби және әдістемелік кітаптар, баспасөз басылымдарымен жабдықтап, мектептің ғылыми орталықтармен және жоғары оқу орындарымен байланысын нығайту кезек күттірмейтін іс. Сондай-ақ ауыл мектептерінің өзін-өзі қаржыландыруы үшін, ұзақ мерзімді жеңілдетілген несие және ауылшаруашылық өнімдерін өсірумен айналысу үшін, оған қажетті техникалар алу үшін мемлекеттік деңгейде көмек берілсе», – дейді мамандар.

Bala Nartay - Bauyrjan


Жас талант – Бауыржанның әншілік қыры сонау бала күнінде, бес-алты-ақ жасынан байқалған екен. Десе де, өмірін өнер жолына арнаған, әке Әлімхан Оспанов, аудандық мәдениет бөлімінің меңгерушісі ұлының бұл әуестігін балалық әсершілдікке балайды. Содан да Бауыржан ержетіп, мектепті тамамдағанда, оны консерваторияға емес, техникалық мамандық беретін оқу ордасына бағыттайды. Бірақ әуелейтін әсем әннің құдіреті бәрібір де Бауыржанды сахнаға жетелей берген...

Қазір оқуынан тыс уақыттың бәрін вокалдан беретін мұғалимасы Тұрсынай Метербайқызының студиясында өткізеді. Әзірге репертуарында 4 сүйікті әні бар. Олар «Қарындасыма», «Сен мені кімім дейсің?», «Келші, қарғам», «Жеңешем» әндері. Талай тыңдарман тарту еткендіктен бе, әсіресе, алғашқы әні жанына жақын. Осы әнімен жақында ғана Қызылорда қаласына сапарлатқанда облыстық «Сырлы саз – нұрлы Отанға» байқауында жүлделі орынды еншілеп қайтты. «Қарындасыма» жастардың да сүйікті әніне айналған. Бауыржан бірқатар ән байқауларында бақ сынап, жеңімпаз, жүлдегер атанып жүр. Өткен жылы ғана «Қазақша караоке» байқауында бағы жанса, «Жүректен жүрекке», «Әнді сүйсең, менше сүй», «Балауса» би тобының кешінде көрермен көзайымына айналды. Әсіресе, дәстүрлі әндерді дәл нақышымен орындайтын қоңыр даусы құлаққа жағымды.

Бауыржан Сыр өңірінің танымал ақын, сазгері Нартай Бекежановтың тікелей ұрпағы болып келеді. Содан да құрдас, ауылдастарының бәрі мұны «бала Нартай» деп атап кетсе керек. – Орындап жүрген әндерімнің көбі – әкемнің інісі Әлімхан Оспановтікі. Ол кісі дүниеден ерте озса да, артына көптеген әдемі әндер қалдырған болатын. Соларды Арман Дүйсенов ағамызға жаздырып, орындаймын, – дейді жас әнші. Қазір әндерін 400-500 АҚШ долларына жаздырып жүр. Негізгі демеушісі – әкесі, ағалары.

Бүгінде жас әншілердің көбі рэп, кейбірі, тіпті ауыр рок стильдеріне бет бұрып жатқанда, Бауыржан жүрекке жылы тиетін халықтық әндерді айтуға бет бұрыпты. «Қазақ халқының төл мәдениеті, өнері бар. Оны өзіміз дамытпасақ, ешкім біз үшін балақ түрінбейді. Ал рэп сынды басқа бағыттарды өзгелер дамыта берсін», – дейді «бала Нартай». Бауыржан альбом шығаруға да асығар емес. Әнші болатын жан ең алдымен жеке әндерімен халыққа танылуы керек. Ал альбом сол халыққа танылған әндердің жинағы деп есептейді ол. Сондықтан қазір жақсы әндерді жаздырып, соларды бар нақышымен орындауға көңіл бөліп жүр.

Бүгінде Бауыржанның әкесі – Әшімхан аға ұлының танымал емес, талантты әнші болуы үшін барын сап жүр. Десе де, ұлын «Сәтбаевтың» оқу ордасына бағыттап жібергеніне де өкінбейді. «Жігітке жеті өнер де аз. Елімізге техника саласын игерген де әнші керек», – деп қалжыңдайды қамқор әке. Онысын талапты ұлы да қуаттайды.

понедельник, 7 апреля 2008 г.

"Aikyn" aspanga myn shar ushyrdy


Сенбі күні «Айқын» газетінің журналистері Алматының арбатында жиналып, басылымның мыңыншы нөмірі жарыққа шығар алдында өз оқырмандарымен жүздесті. Көктемнің бұлтты күні де тілшілер мен оқырмандар қауымының қуанышын баса алған жоқ. «Айқындықтар» әуелетіп ұшырған мың шар басылымның мерекелік нөмірінің хабарын әр тарапқа сүйіншілеп әкетті. «Айқынның» түсі – қызғылт пен ақ түстен терілген шарлар мен газеттің жаңа сандары, «Айқынның» таңбасы басылған бас киімдер оқырмандарға таратылды.
Жүрекжарды лебіздерін айтуға арнайы келген оқырмандар тек газет бетінен ғана есімдері таныс қалам иелерімен жүзбе-жүз әңгіме-дүкен құрып, мәре-сәре. Әсіресе, болашақ журналистер – Қазақ Ұлттық университеті журналистика факультетінің студенттері журналист ағай-апайларымен танысып, ақыл-кеңестерін зейін қоя тыңдады. Тілшілер мен оқырмандардың емен-жарқын кездесуі әзіл-қалжың әңгімеге толы болды.
Әдемі кездесудің естелігі «Айқынның» тәжірибелі таспагері Айтжан Салықұлының фотоаппаратымен бейнелі сурет болып қатталып жатты. Әсерлі жүздесуден тілшілер де, оқырмандар да ерекше бір қимастық сезіммен тарқасты.

"Aikyndy" saittan alem okidy. Onyn korjynynda - 26316 hat bar


«Айқынның» сайтын таныстырудың өзі ағаттық болар, өйткені сайттың өзі «Айқынды» таныстырып тұр емес пе? Басылым республикалық болғанымен, сайтымыз оны халықаралық дәрежеге көтеріп жіберді. Өйткені сайт арқылы «Айқын» жаңалықтары әлемнің бар түкпіріндегі отандастарымызға жетіп отыр. Бұл – көпке ортақ қуаныш!
Сайтымыздың өзгелерден басым тұстары жетіп жатыр. Жеңіл ашылады, жедел оқылады. Қазақ басылымдарының сайттары арасындағы ең көп ашылатын сайттың бірегейі десек, еш қателеспейміз. Сайтта «Ақ сөйле» және «Жүректің көзі» айдарларымен берілген алты жүзден аса сұхбат, «саясат», «экономика», «мәдениет», «әлеумет» сынды он бір бөлімде газеттің мыңдықтармен өлшенетін барлық мақалалары қамтылған. Сайтта жарияланған журналист жазбаларының қанша мәрте оқылғанына шейін көрсетіліп тұрады. Әзірге «Саз әлеміне саяхат» айдарының мақалалары бәйгені бермей тұр. Мәселен, «МузАрт» тобы тараған жоқ», «Әзілің жарасса, әншімен ойна» сынды мақалалар 7 мың мәртеден аса оқылыпты. Ал бұл дегеніңіз, газеттің өзінің 40 мыңға жуық таралымының үстінде тағы да 7 мыңнан астам оқырмандары бар деген сөз.
Тұрақты оқырмандарымыз берісі – Шығыс Азия, арысы – Батыс Еуропа, мұхиттың арғы бетіндегі қос Америка құрлығында да қалыптасып үлгерді. Әсіресе, Қытайдағы бауырларымыз электронды хат жолдаудан күн құрғатқан емес. Әрбір мақала, зерттеудің соңын ұтымды ұсыныстары мен пайымды пікірлерімен түйіндейді. «Айқынның» оқырмандармен кері байланысты тікелей осы сайты арқылы жүргізіп отырғанын басылымның бір артықшылығы деп бағалаған жөн. Оқырман пікірін жалғыз тілшілер емес, оқырманның да оқуына мүмкіндік бар. Басқаша айтқанда, оқырманның өзінен журналист жасап жатқан жай бұл. Айталық, Шоң Айсағали, Қазақ, Қытай қазағы, атыраулық оқырман, Қызғалдақ сынды белсенді пікір айтушылар бар. Көп оқырманымыз журналистердің мақалаларымен қатар осы кісілердің пікірлерін де ұдайы күтіп, іздеп жүретінін жасырмайды. Ендеше, «Айқынның» сайты – ақынның хатымен тең» десек, артық айтқандық бола қоймас!